Δημογραφικές Ανισορροπίες

Γήρανση των πληθυσμών

Τα τελευταία 40 χρόνια στις χώρες του ΟΟΣΑ, ο αριθμός των ατόμων ηλικίας άνω των 65 ετών, ως ποσοστό αυτών που βρίσκονται σε εργάσιμη ηλικία (15-64 ετών), αυξήθηκε από το 20% στο 31%, ενώ έως το 2060 το ποσοστό αυτό θα έχει πιθανότατα διπλασιαστεί, φθάνοντας στο 58%, τονίζει ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης σε έκθεσή του (OECD Pensions at a Glance). «Η γήρανση του πληθυσμού αναμένεται να είναι ιδιαίτερα γρήγορη σε πολλές χώρες, μεταξύ αυτών και στην Ελλάδα», αναφέρει η έκθεση14. Το αντίστοιχο ποσοστό για την Ελλάδα εκτιμάται στο 37,8% το 2020 και στο 79,7% το 2060. Το εργατικό δυναμικό της Ελλάδας -τα άτομα ηλικίας 15 έως 64 ετών- προβλέπεται να μειωθεί έως το 2060 κατά 35% και πλέον, ενώ αντίστοιχα στον ΟΟΣΑ θα μειωθεί κατά 10%.

Η ταχεία γήρανση του πληθυσμού στις χώρες του ΟΟΣΑ συνεχίζει να πιέζει τα συνταξιοδοτικά συστήματά τους, τονίζει ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης σε έκθεσή του (OECD Pensions at a Glance). Μέχρι το 2050, ένα στα τέσσερα άτομα που ζουν στην Ευρώπη θα μπορούσε να είναι ηλικίας 65 ετών και άνω, σημειώνει πρόσφατη έκθεση του ΟΗΕ.

Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση των Ηνωμένων Εθνών, το 2050 η Ελλάδα θα βρίσκεται στην τέταρτη (4η) θέση στον κόσμο με τη μεγαλύτερη συρρίκνωση του πληθυσμού σε παραγωγική ηλικία. Επιπλέον, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ (2018), η Ελλάδα θα υποστεί τη μεγαλύτερη μείωση του συνολικού δείκτη παραγωγικότητάς της (στο σύνολο των χωρών της ΕΕ), λόγω των επιπτώσεων της γήρανσης του πληθυσμού της¹. Η γήρανση του πληθυσμού έχει προκαλέσει μια νέα πραγματικότητα για την ΕΕ των 27, που οδηγεί στη συρρίκνωση της προσφοράς εργασίας και της απασχόλησης και τη φέρνει αντιμέτωπη με προκλήσεις για την οικονομία.

Ο γηράσκων πληθυσμός θα δημιουργήσει στο άμεσο μέλλον νέες αγορές και θα συμβάλλει στην αύξηση της ζήτησης υπηρεσιών σε τομείς που απαιτούν καινοτόμες παρεμβάσεις στο πεδίο των συστημάτων υγείας, των υποδομών, των μεταφορών, των επικοινωνιών και της τεχνολογίας. Η διαμόρφωση της «αργυρής οικονομίας» (silver economy), εδράζει στην παραδοχή ότι στο μέλλον οι άνθρωποι θα είναι σε καλή κατάσταση υγείας, θα ζουν περισσότερο και τα όρια συνταξιοδότησης σταδιακά θα αυξάνονται, ενώ θεωρείται ότι η μείωση του εργατικού δυναμικού θα αντισταθμίζεται από την έντονη αυτοματοποίηση που προκύπτει από τις νέες τεχνολογίες.

Τα παραπάνω επιβεβαιώνονται με τις μελέτες του ΟΟΣΑ, που καταλήγουν ότι η γήρανση των πληθυσμών στην πλειονότητα των χωρών του ΟΟΣΑ, θα αυξήσει τις πιέσεις στις υπηρεσίες υγείας, στα συστήματα μακροχρόνιας φροντίδας και στα δημόσια οικονομικά, ενώ η κατά συνέπεια γήρανση του εργατικού δυναμικού, θα περιορίσει τις επιδόσεις της οικονομίας. Η επιστήμη και η τεχνολογία, ιδιαίτερα οι εφαρμογές ΤΠΕ, θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο βοηθώντας τους ηλικιωμένους να παραμείνουν όσο το δυνατό υγιείς, αυτόνομοι και ενεργοί². Στα νέα οικονομικά μοντέλα που αναπτύσσονται, η κύρια διάσταση βιωσιμότητας έγκειται στην καινοτομία τόσο υψηλής όσο και λιγότερο υψηλής τεχνολογίας.

Αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού

Το 1950, πέντε χρόνια μετά την ίδρυση των Ηνωμένων Εθνών, ο παγκόσμιος πληθυσμός υπολογίστηκε σε περίπου 2,6 δισεκατομμύρια ανθρώπους, φθάνοντας τα 5 δισεκατομμύρια το 1987 και τα 6 δισεκατομμύρια το 1999. Ένα παγκόσμιο κίνημα “7 δισεκατομμύρια δράσεις” ξεκίνησε για να σηματοδοτήσει το ορόσημο των 7 δισεκατομμυρίων του παγκόσμιου πληθυσμού τον Οκτώβριο του 2011. Από μελέτη του ΟΗΕ το 2018, ο παγκόσμιος πληθυσμός αναμένεται να αυξηθεί κατά 2 δισεκατομμύρια άτομα τα επόμενα 30 χρόνια, από 7,7 δισεκατομμύρια σήμερα, σε 8,6 το 2030³ και σε 9,7 δισεκατομμύρια το 2050 και θα μπορούσε να φτάσει τα 11 δισεκατομμύρια περίπου το 2100. Αυτή η δραματική ανάπτυξη οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση του αριθμού των ατόμων που επιβιώνουν στην αναπαραγωγική ηλικία και συνοδεύτηκε από σημαντικές αλλαγές στα ποσοστά γονιμότητας, την αύξηση της αστικοποίησης και την επιτάχυνση της μετανάστευσης. Το παγκόσμιο ποσοστό γονιμότητας, το οποίο μειώθηκε από 3,2 γεννήσεις ανά γυναίκα το 1990 σε 2,5 το 2019, αναμένεται να μειωθεί περαιτέρω σε 2,2 το 2050⁴. Εντούτοις, δεν είναι η αύξηση της γεννητικότητας που θα οδηγήσει στην αύξηση του πληθυσμού, αλλά η αύξηση του προσδόκιμου ορίου ζωής. Αυτές οι τάσεις θα έχουν εκτεταμένες επιπτώσεις για τις επόμενες γενιές.
Τα μελλοντικά δημογραφικά στοιχεία χωρίζουν τον κόσμο σε δύο στρατόπεδα: αυτό που αναπτύσσεται και αυτό που συρρικνώνεται. Ανάπτυξη προβλέπεται στην υποσαχάρια Αφρική και τη Νότια Ασία (Νιγηρία, Τανζανία, Αιθιοπία, Ινδία και Πακιστάν), ενώ ενδιαφέρον αποκτά για την ΕΕ η αύξηση του πληθυσμού των χωρών στα νότια σύνορά της (π.χ. μόνο η Αίγυπτος θα προσθέσει 21 εκατομμύρια κατοίκους). Οι ανατολικοί γείτονες ακολουθούν τις τάσεις μείωσης ή καθυστέρησης ανάπτυξης του πληθυσμού της ΕΕ. Συνολικά, οι πληθυσμοί περισσότερων από 50 χωρών θα μειωθούν τα επόμενα χρόνια.
Η κατανόηση των παγκόσμιων τάσεων του πληθυσμού και η πρόβλεψη των επερχόμενων δημογραφικών αλλαγών είναι ζωτικής σημασίας για την επίτευξη της Ατζέντας για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη του 2030, η οποία τονίζει ότι οι άνθρωποι βρίσκονται στο επίκεντρο της αειφόρου ανάπτυξης, απηχώντας τα ιδανικά που ορίζονται στο Πρόγραμμα Δράσης της Διεθνούς Διάσκεψης για τον Πληθυσμό και την Ανάπτυξη που εγκρίθηκε στο Κάιρο το 1994. Οι πληθυσμιακές τάσεις που παρατηρήθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες δείχνουν σημαντική πρόοδο που έχει επιτευχθεί μέχρι στιγμής σε αρκετούς από τους στόχους αειφόρου ανάπτυξης (SDGs)⁵. Αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού σημαίνει κατ’ επέκταση περισσότερες ανάγκες σε τρόφιμα και στέγαση, μετακινήσεις πληθυσμού (μετανάστευση), εξάντληση των φυσικών πόρων, αστική εξαθλίωση, αύξηση των πιέσεων στο περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή, καθώς και ανάγκες σε ενέργεια.
Οι αυξημένες ανάγκες σε τρόφιμα θα σημάνουν διπλασιασμό της αγροτικής παραγωγής σε τέσσερις δεκαετίες, αύξηση της κατανάλωσης νερού κατά 30% μέχρι το 2030, και αναζήτηση στέγης σε αστικές περιοχές από τρία επιπλέον δισεκατομμύρια ανθρώπους.

Η Ευρώπη έχει αναγνωρίσει πως η υπέρβαση των εν λόγω πολύπλοκων και διασυνδεόμενων προκλήσεων απαιτεί έρευνα και καινοτομία, προκειμένου να επιτευχθούν ταχείες, συντονισμένες και διατηρήσιμες αλλαγές στον τρόπο ζωής και τη χρήση πόρων που θα διαπερνούν όλα τα επίπεδα της κοινωνίας και της οικονομίας. Η ευημερία και η ευεξία των πολιτών της Ευρώπης και των μελλοντικών γενεών θα εξαρτηθεί από τον τρόπο με τον οποίο θα πραγματοποιηθούν οι απαιτούμενοι μετασχηματισμοί.

Για να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες της αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού θα πρέπει να αλλάξει ριζικά η στάση ζωής του και να αναζητηθούν καινοτόμες λύσεις όσον αφορά την παραγωγή, την κατανάλωση, την επεξεργασία, την αποθήκευση, την ανακύκλωση και τη διάθεση βιολογικών πόρων. Επιπλέον οι προβλεπόμενες προκλήσεις μπορούν να αντιμετωπιστούν με τις γνωστές και νέες καινοτόμες τεχνολογίες της εφαρμοσμένης μηχανικής και της βιώσιμη εφαρμογή τους στην πράξη.

Οι Κύριες επιπτώσεις θα αφορούν τις παρακάτω θεματικές περιοχές:

Απασχόληση, και οικονομική ανάπτυξη
Βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών και των συστημάτων υγείας και συνταξιοδότησης
Κοινωνική Συνοχή, οικογενειακά πρότυπα και σχέσεις των γενεών
Νέες υπηρεσίες και προϊόντα εστιασμένα κυρίως στις μεγαλύτερες ηλικίες
Πίεση στα συστήματα και τις πολιτικές έρευνας και ανάπτυξης εξαιτίας της μείωσης της συμμετοχής σε αυτά των νέων σε ηλικία (Brain Drain/ competition persists)
Πιθανή περαιτέρω αύξηση της αστικοποίησης